Chè Thái Nguyên xóm 5, giá trị của Chè Thái Nguyên Nhật đã được khẳng định.

  Chè Thái Nguyên giống chè Nhật khoe hương

Từ trăm năm nay, Chè Thái Nguyên Thái Nguyên đã ghi dấu ấn “Đệ nhất danh Trà Thái Nguyên” với sản phẩm Chè Thái Nguyên búp từ giống Chè Thái Nguyên trung du trồng hạt.

Sản xuất Chè Thái Nguyên ổn định diện tích, tăng năng suất, chất lượng

Kết hợp đúng trồng trọt và nuôi thả

Liên kết sản xuất, chế biến nâng giá trị Chè Thái Nguyên Shan tuyết

 

Dù được làm heo kiểu Việt nhưng Chè Thái Nguyên Nhật vẫn có giá trị cao. Ảnh: Đồng Văn Thưởng.

Chuẩn “hàng Nhật xách tay”

Hiện, có thêm hàng chục giống Chè Thái Nguyên mới đã thành đặc sản của các vùng Chè Thái Nguyên. Trong đó đáng kể nhất là cây Chè Thái Nguyên Nhật, gắn bó với người làm Chè Thái Nguyên 30 năm nay và vẫn khẳng định chất lượng cùng hiệu quả kinh tế.

Cùng với Khu Gang thép Thái Nguyên đại diện cho khu vực công nghiệp, Nông trường Chè Thái Nguyên Sông Cầu (huyện Đồng Hỷ) là niềm tự hào của tỉnh Thái Nguyên về làm ăn lớn theo mô hình kinh tế tập trung.

Thành lập năm 1961 với nòng cốt là những cán bộ công nhân ưu tú từng tham gia xây dựng công trường khu Gang thép Thái Nguyên, Nông trường sản xuất nông nghiệp theo phương thức công nghiệp hiện đại nhất thời bấy giờ, sản phẩm chủ chốt là Chè Thái Nguyên xuất khẩu.

Năm 1967, thị trấn Nông trường Sông Cầu thuộc huyện Đồng Hỷ được thành lập. Theo dòng chảy cuộc sống, nông trường dần được chuyển đổi thành xí nghiệp Công Nông nghiệp Chè Thái Nguyên Sông Cầu năm 1985, rồi  đổi thành Công ty Chè Thái Nguyên Sông Cầu 10 năm sau đó.

Thời hưng thịnh, Công ty Chè Thái Nguyên Sông Cầu là doanh nghiệp lớn của Tổng công ty Chè Thái Nguyên Việt Nam, có hai nhà máy với công suất chế biến 50-60 tấn/ngày. Với vùng nguyên liệu đến hơn 1.300ha, trong đó gần 500 ha Chè Thái Nguyên do Công ty đầu tư tập trung, hàng năm cung cấp cho các nhà máy trên 2.500 tấn Chè Thái Nguyên búp tươi, trên  800ha do công nhân và nhân dân tự đầu tư trồng mới, hàng năm cung cấp cho các nhà máy trên dưới 5.000 tấn Chè Thái Nguyên búp tươi.

Các dây chuyền sản xuất hiện đại nhất thời bấy giờ được đưa vào sử dụng, gồm 2 dây chuyền sản xuất Chè Thái Nguyên đen công suất 16 tấn Chè Thái Nguyên búp tươi/ngày, hàng năm sản xuất ra 700 tấn Chè Thái Nguyên đen các loại; 1 dây chuyền chế biến Chè Thái Nguyên xanh theo công nghệ truyền thống, công suất 10 tấn Chè Thái Nguyên búp tươi/ngày, hàng năm sản xuất ra 300 tấn Chè Thái Nguyên xanh các loại. Đặc biệt là dây chuyền thiết bị đồng bộ chế biến Chè Thái Nguyên xanh Nhật Bản hiện đại, công suất 12 tấn Chè Thái Nguyên búp tươi/ngày.

Năm 1991, những cây Chè Thái Nguyên Nhật đầu tiên được các chuyên gia Nhật “xách tay” theo đường hàng không sang trồng thử nghiệm tại Nông trường. Đây là giống Chè Thái Nguyên Lakatamidori, thuộc hàng có phẩm chất cao nhất trong số các giống Chè Thái Nguyên trồng tại Nhật Bản, với hương vị đặc sắc và hoàn toàn không gây mất ngủ.

Cây Chè Thái Nguyên Nhật hợp thổ nhưỡng, sinh trưởng tốt và chất lượng đảm bảo, được các kỹ sư nhanh chóng giâm cành nhân giống mở rộng diện tích lên tới 20ha. Chè Thái Nguyên Nhật được phía đối tác thu mua toàn bộ sản phẩm búp tươi, chế biến thành Chè Thái Nguyên dẹt và cung cấp cho thị trường Nhật Bản lên tới 500 tấn/năm

Những người làm Chè Thái Nguyên lâu đời ở xứ Chè Thái Nguyên đều công nhận Chè Thái Nguyên Nhật thực sự là giống Chè Thái Nguyên tốt. Hương vị thuần của loại Chè Thái Nguyên này dễ khiến nhầm tưởng là Chè Thái Nguyên Tân Cương được ướp sen tươi. Cùng với hương thơm dịu mát, nước Chè Thái Nguyên rất trong xanh, vị chát rất dịu và ngọt sâu. Chè Thái Nguyên Nhật còn hơn các loại Chè Thái Nguyên khác ở chỗ không gây mất ngủ.

Làm Chè Thái Nguyên Nhật theo kiểu Việt

Ông Hoàng Văn Thủy (55 tuổi, Trưởng Ban Quản lý Làng nghề Chè Thái Nguyên kiêm Tổ trưởng tổ dân phố 5 kiêm Tổ trưởng tổ Chè Thái Nguyên VietGAP) là thế hệ thứ hai của vùng Chè Thái Nguyên Sông Cầu.

Cha đẻ ông Thủy là cụ Hoàng Đình Bá là một trong những người đặt nền móng của Nông trường Chè Thái Nguyên quốc doanh Sông Cầu vào năm 1962, chuyên sản xuất Chè Thái Nguyên trung du truyền thống.

 

Ông Hoàng Văn Thủy - một trong những người đầu tiên được hướng dẫn trồng giống Chè Thái Nguyên Nhật tại xóm 5, thị trấn Sông Cầu. Ảnh: Đồng Văn Thưởng.

Chính ông được chứng kiến các chuyên gia Nhật mang giống Chè Thái Nguyên mà họ tự hào là ngon bậc nhất nước Nhật sang trồng khảo nghiệm trên diện tích khoảng 1ha ngay sau trụ sở văn phòng của xí nghiệp. Sau đó cũng chính ông Thủy là một trong những người đầu tiên được hướng dẫn trồng giống Chè Thái Nguyên này tại xóm 5.

Vào năm 1996, lúc này đã không còn là nông trường mà trở thành công ty, diện tích Chè Thái Nguyên đã  được giao khoán cho các hộ nông trường viên năm xưa để họ chủ động sản xuất.

Ông Thủy nhớ lại: Phía Nhật đầu tư toàn bộ cây giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật và hướng dẫn kỹ thuật, đồng thời cam kết bao tiêu sản phẩm nên nhiều hộ đã đăng ký trồng Chè Thái Nguyên Nhật. Kỹ sư Nhật tận tình hướng dẫn bà con quy trình chăm bón nghiêm ngặt lắm, Chè Thái Nguyên thu hái theo kỹ thuật 1 tôm 2 lá. Toàn bộ số Chè Thái Nguyên này được họ chế biến riêng thành các bánh Chè Thái Nguyên theo kiểu người Nhật ưa chuộng. Đầu những năm 2000 là thời kỳ “hoàng kim” của cây Chè Thái Nguyên Nhật vì làm ra đến đâu đều được thu mua toàn bộ búp tươi, diện tích Chè Thái Nguyên Nhật của xóm lên tới 15ha, chiếm 1/3 tổng diện tích Chè Thái Nguyên lúc đó.

Nghề Chè Thái Nguyên Sông Cầu dường như đã khởi sắc trở lại, nhất là sau năm 2011, thị trấn nông trường Sông Cầu đã trở thành thị trấn Sông Cầu. Mỗi hộ dân bắt đầu quen với việc tự sản xuất, tự tiêu thụ sản phẩm chứ không còn “sẵn nong sẵn né” như hồi sản xuất cho Công ty. Vậy nên, ngoài việc đầu tư chăm sóc diện tích Chè Thái Nguyên Nhật đã có, nhiều hộ trong xóm đã tự bỏ vốn đầu tư trồng mới: Gia đình anh Nguyễn Văn Hùng trồng 8 sào, nay đã được thu hái. Anh Trương Công Phòng cũng mới trồng 6 sào.

Sau này, hoạt động sản xuất của Công ty rơi vào khó khăn, mất nhiều thị trường trong đó có công ty liên kết sản xuất tiêu thụ Chè Thái Nguyên Nhật, song các hộ dân vẫn tiếp tục duy trì vườn Chè Thái Nguyên, thu hái và chế biến thành sản phẩm Chè Thái Nguyên búp khô thông thường.

Ông Thủy cho rằng nếu nói về chất lượng, thì trong hơn chục giống Chè Thái Nguyên đang được các hộ trong xóm sản xuất thì Chè Thái Nguyên Nhật là nhất.

Nói về năng suất, thời gian trổ búp của Chè Thái Nguyên Nhật khá ngắn, chỉ cho thu hái từ tháng 3 đến tháng 9, cả năm khoảng 6 lứa rồi Chè Thái Nguyên rơi vào trạng thái “ngủ đông”, mỗi sào Chè Thái Nguyên được 12-15kg búp khô, trong khi sản lượng Chè Thái Nguyên lai lên tới 20kg.

Đổi lại, nhờ chất lượng tốt, Chè Thái Nguyên Nhật bán được giá cao gấp nhiều lần Chè Thái Nguyên lai. Như nhà ông Thủy, có những khách hàng gắn bó đến 30 năm nay, chỉ uống duy nhất Chè Thái Nguyên Nhật, cao điểm nhất Chè Thái Nguyên Nhật lên tới 800 nghìn đồng/kg.

Cùng với Chè Thái Nguyên Trung du và 6 giống Chè Thái Nguyên khác được đăng ký nhãn hiệu Chè Thái Nguyên xóm 5,  giá trị của Chè Thái Nguyên Nhật đã được khẳng định.

Tuy nhiên, người làm Chè Thái Nguyên xóm 5 khá ngậm ngùi vì Chè Thái Nguyên Nhật không bao giờ được “ỏ ê” gì trong khi các loại Chè Thái Nguyên khác đều được nhà nước hỗ trợ phân bón.

Những năm gần đây, toàn bộ Chè Thái Nguyên Nhật giống cung cấp cho bà con đều lấy từ vườn Chè Thái Nguyên Nhật 25 tuổi của gia đình chị Vũ Thị Vân, người có đôi "Bàn tay Vàng"  được tôn vinh tại Festival Trà Thái Nguyên Quốc tế Thái Nguyên năm 2011. Mỗi khi cần cắt cành ươm giống, nhà chị Vân đều vui vẻ “hy sinh” cả một lứa Chè Thái Nguyên không thu hái.

Chị Vân cũng là hộ tiêu biểu về làm Chè Thái Nguyên của xóm với tiêu chí làm ít nhưng chất lượng và bán giá cao, phần lớn diện tích Chè Thái Nguyên của gia đình chị là Chè Thái Nguyên Nhật.

Theo con mắt của người làm nghề, chị Vân thấy Chè Thái Nguyên Nhật là giống Chè Thái Nguyên dễ trồng,  búp nhỏ và mỏng nên dễ sao sấy, chất Chè Thái Nguyên ngon và dễ bán. Cây Chè Thái Nguyên Nhật đã chứng tỏ hiệu quả suốt 30 năm nay chứ không phải ngày một ngày hai. Chính vì lẽ đó, Chè Thái Nguyên Nhật đã trở thành một phần của mảnh đất này và xứng đáng được tôn vinh.