Bên cạnh quyết tâm của gia đình, việc trồng chè trung du thay thế cũng rất thuận lợi vì được Trạm Khuyến nông thành phố hỗ trợ giống và kỹ thuật.

Tìm hương chè thái nguyên cũ

Cuộc "cách mạng" về giống chè tại Thái Nguyên trong gần 2 thập kỷ qua đã mang lại những thành công lớn. Đó cũng là lúc người ta giật mình bởi mải mê chạy theo năng suất, sản lượng thì nguồn cội của hương chè Thái – chè trung du lá nhỏ có nguy cơ mai một.

Lưu giữ hồn trà Thái

Danh tiếng của chè Thái Nguyên đã vững vàng cả thế kỷ nay là nhờ vào hương vị của giống chè trung du truyền thống. Cùng với thổ nhưỡng phù hợp, không thể phủ nhận những đặc điểm vượt trội về hương, vị, hình thức của giống chè này. Tuy nhiên, những năm qua, do chè trung du dần bị thoái hóa, năng suất và chất lượng thấp khiến nhiều người dân vùng chè đặc sản Tân Cương (TP Thái Nguyên) phá bỏ, chuyển sang trồng các loại chè cành.

Chè trung du lá nhỏ là cốt cách, thần thái của chè Thái Nguyên

Nhằm bảo tồn hương vị chè truyền thống đã được nhiều thế hệ người Việt Nam ưa chuộng cũng như duy trì diện tích chè trung du đã có thị trường bền vững, từ năm 2015, Sở Khoa học - Công nghệ và Trạm Khuyến nông Thành phố Thái Nguyên đã triển khai các Dự án “Cải tạo nương chè giống trung du năng suất thấp tại vùng chè Tân Cương”, “Xây dựng mô hình cải tạo nương chè giống trung du theo hướng nâng cao năng suất, chất lượng, bền vững tại vùng chè Tân Cương, thành phố Thái Nguyên”. Bên cạnh phục tráng những vườn chè lâu năm, người dân sẽ trồng mới nhiều vườn chè trung du.

Nhìn vườn chè xanh tươi mơn mởn tua tủa búp non đang vào độ thu hái của gia đình anh Trần Thái Lâm, xóm Hồng Thái 2, xã Tân Cương, ít ai tin nổi vườn chè đã được trồng từ gần 50 năm trước.

Gia đình anh Lâm có 1 mẫu chè, trong đó có 8 sào chè trung du. Mấy năm trước đây, chè có dấu hiệu cằn cỗi, năng suất giảm. Song, từ tháng 2/2015, tham gia dự án cải tạo nương chè trung du năng suất thấp, anh đã thực hiện kỹ thuật chăm sóc, bón phân theo quy trình, vườn chè như được dùng thuốc hồi xuân. Ngoài việc tăng thu nhập, hiện vườn chè của anh được chọn làm vườn giống gốc để SX cung cấp giống cho các hộ trong cả vùng.

Anh Nguyễn Thanh Dương, Giám đốc HTX Chè trung du Tân Cương cho hay, gia đình anh gắn bó với cây chè Tân Cương từ đời ông bà, sống nhờ chè, làm giàu nhờ chè nên anh rất tâm huyết với cây chè trung du.

Trong khi nhiều hộ dân vùng chè chặt bỏ những vườn chè 40-50 tuổi để trồng các loại chè lai, chè giống mới, thì bản thân gia đình anh và vận động thêm một số người thân tiếp tục duy trì vườn chè cổ. Sản phẩm chính của hợp tác xã cũng là chè trung du.

Nhiệt thành chứng minh chè trung du có hiệu quả kinh tế hơn hẳn chè lai, anh Dương cho biết, hộ gia đình anh chị Tuyên Bích là thành viên HTX Chè trung du Tân Cương, chỉ có một vườn chè cổ diện tích chưa tới 5.000m2 nhưng “đỉnh nhất”.

Gia đình anh chị Tuyên Bích là một trong những tỷ phú hết sức “âm thầm” của vùng chè Tân Cương, mỗi năm vườn chè cho thu hái từ 8 - 9 lứa, mỗi lứa được 50kg búp khô, quanh năm bán buôn với mức giá 1- 1,2 triệu đồng/kg. Sở dĩ chè trung du có giá ngất ngưởng như vậy vì chỉ giống chè này mới làm được chè đinh (giá bán 4 - 6 triệu đồng/kg búp khô) và chè matcha.
 

Bảo tồn

Dự án “Cải tạo nương chè giống trung du năng suất thấp tại vùng chè Tân Cương” được triển khai ở 3 xã: Tân Cương, Phúc Xuân, Phúc Trìu trên quy mô 6ha với 23 hộ tham gia. Trước khi triển khai dự án, cán bộ kỹ thuật đã tiến hành khảo sát, chọn các hộ có diện tích chè trung du phù hợp với yêu cầu.

Trạm Khuyến nông thành phố yêu cầu các hộ gia đình có vườn chè thái nguyên trung du cần cải tạo phải tự nguyện, mạnh dạn áp dụng kỹ thuật mới vào sản xuất chè nhằm tăng năng suất, chất lượng. Đặc biệt, các hộ phải tuyệt đối tuân theo quy trình sản xuất, không sử dụng các loại thuốc ngoài danh mục gây hại đến môi trường và sức khỏe người tiêu dùng.

Chè trung du lá nhỏ là cốt cách, thần thái của chè Thái Nguyên

Trong khi tiến hành cải tạo nương chè, các hộ dân được hỗ trợ 40% giá phân bón, đồng thời cán bộ kỹ thuật cũng thường xuyên bám sát quá trình thực hiện và hướng dẫn kỹ thuật cải tạo, trồng cây cải tạo đất xung quanh vườn chè và sử dụng các loại phân bón phù hợp như: bón thêm các loại phân vi lượng, bón đủ lượng và đúng cách, bổ sung phân bón qua lá... Theo hạch toán sơ bộ, chè trung du sau khi được đầu tư cải tạo, năng suất chè búp khô tăng lên 5kg/sào/lứa; giá bán chè cũng tăng khoảng 15 - 20% nên bà con rất phấn khởi.

Quyết định phá bỏ vườn chè lai 13 năm tuổi, diện tích gần 2 mẫu để trồng mới chè trung du, ngoài khoản đầu tư hơn 100 triệu đồng, gia đình ông Nguyễn Tiến Ngọc, ở xóm Phú Tiến, xã Phúc Trìu còn mất luôn nguồn thu nhập hàng trăm triệu đồng mỗi năm.

Ông Tiến cho biết, với thổ nhưỡng và khí hậu phù hợp với cây chè như ở đây, bất cứ giống chè nào đưa vào trồng cũng đều ngon hơn trồng ở các nơi khác. Tuy vậy, người làm chè như ông vẫn muốn giữ hương vị của chè truyền thống, đó là chè búp xao sấy từ giống chè trung du lá nhỏ các cụ trồng từ xưa.

Chính vì suy nghĩ đó, vợ ông rất ủng hộ ông phá bỏ vườn chè cũ để trồng lại chè trung du. Trước đây, gia đình ông có nguồn thu ổn định từ chè, sản phẩm búp khô thường xuyên được bán với giá 300 - 500 nghìn đồng/kg. Trong những năm trước mắt, ông sẽ trồng xen cây khoai tàu, vừa để che mát cho chè phát triển, vừa có thu nhập thay thế.

Bên cạnh quyết tâm của gia đình, việc trồng chè trung du thay thế cũng rất thuận lợi vì được Trạm Khuyến nông thành phố hỗ trợ giống và kỹ thuật.

Với diện tích đất gần 2 mẫu, ông được “cho không” 8 nghìn cây giống, giá chè giống trên thị trường hiện tại là 900 đồng/cây. Đặc biệt, tuy là chè trung du truyền thống nhưng không phải trồng bằng hạt như trước mà trồng bằng cành, rất nhanh cho thu hái. Cách trồng và chăm sóc chè cành đúng kĩ thuật thì gia đình cũng đã làm nhiều năm nay, rất quen thuộc.

Là một trong những hộ đầu tiên quay lại trồng mới giống chè trung du truyền thống thay vì trồng chè lai, dịp tết này vườn chè 3 năm tuổi của anh Dương đã bắt đầu cho thu hái lứa đầu tiên.

Cầu kì vào tận dãy Tam Đảo lấy nước khe suối về pha trà thái nguyên để mời khách thưởng thức, anh Nguyễn Thanh Dương rất kiên trì hướng dẫn, phân tích cho khách nhận biết đặc điểm của từng loại chè cho từng hương vị trà rất khác biệt.

Theo anh Dương, hương vị chè trung du chính là “cốt cách của chè Thái Nguyên” với hương thơm cốm cùng với vị chát đậm ngọt hậu mà những giống chè khác không thể có.

Mặc dù không mấy sành trà, chúng tôi đều nhận rõ hương vị không thể trộn lẫn của chè trung du truyền thống, và nhất trí với anh Dương, hương vị chè trung du chính là hương của trà Việt.